Bir Siyaset Bilimcinin Gözünden: Göz Bebeğinin Büyümesi Ne Anlama Gelir?
Güç ilişkilerini, iktidarın doğasını ve bireyin toplumsal düzen içindeki konumunu sorgulayan bir siyaset bilimci olarak, bedensel tepkilerin politik anlamlarını incelemek her zaman ilgimi çekmiştir. Göz bebeğinin büyümesi — fizyolojik olarak ışığa, duygulara veya uyarılmaya verilen bir tepkidir. Ancak bu basit biyolojik olay, siyaset biliminin derin yapılarında sembolik bir metafora dönüşür. Çünkü bazen, göz bebeğinin genişlemesi, sadece ışığa değil, güce de verilen bir tepkidir. Bu yazıda, bu fizyolojik fenomeni iktidar, kurumlar, ideoloji ve vatandaşlık bağlamında analiz edeceğiz.
İktidarın Gözünde: Genişleyen Bir Alan mı, Daralan Bir Vicdan mı?
Bir liderin bakışları, bir toplumun vicdanı kadar belirleyici olabilir. Göz bebeğinin büyümesi, sinir sisteminin bilinçdışı bir tepkisidir; ama aynı zamanda insanın ilgi duyduğu, tehdit hissettiği ya da tutkuyla bağlandığı şeye yönelmesidir. Politik anlamda bu, iktidarın “ilgi alanının” büyümesiyle eşdeğer bir metafor sunar. Devletin kontrol mekanizmaları genişledikçe, toplumun “görülme alanı” da daralır. Peki bu durumda, kim kimi izlemektedir? Göz bebeği büyüyen kimdir — halk mı, iktidar mı?
Foucault’nun panoptikon metaforu burada yankılanır: gözün merkezi, her şeyi gören ama asla görünmeyen bir iktidar yapısıdır. Göz bebeğinin büyümesi bu açıdan, gözetimin derinleşmesini, bireyin kamusal alanda görünür hale gelmesini sembolize eder. Güç, sadece gözün baktığı yerde değil, gözün ne kadar “genişlediğinde” de saklıdır.
Kurumların Görme Biçimi: Bürokratik Pupilla
Kurumlar, tıpkı bir göz gibi, toplumsal düzenin ışığına göre tepki verirler. Işık çoksa, yani şeffaflık fazlaysa, göz bebeği küçülür; kontrol azalır. Ancak ışık azaldığında, yani karanlık dönemlerde, kurumların göz bebeği büyür. Daha çok görmek, daha çok denetlemek isterler. Bu, modern devletin güvenlik politikalarında açıkça görülür. Terör, kriz ya da ekonomik istikrarsızlık gibi karanlık dönemlerde, devletin “gözleri” büyür; özgürlüklerin alanı ise daralır.
Bu durum, siyasal sistemin sinirsel bir tepkisidir. Tıpkı gözdeki kasların otomatik olarak çalışması gibi, siyasal kurumlar da kendilerini korumak için refleksif biçimde tepki verirler. Peki bu refleks, demokrasinin sağlığı için bir koruma mı, yoksa yurttaşın iradesine yönelmiş bir körleşme mi?
İdeoloji ve Görmenin Politikası
İdeolojiler, toplumların “görme biçimini” belirler. Göz bebeğinin büyümesi burada sembolik olarak, bireyin veya toplumun bir fikre, bir ideolojiye maruz kaldığında yaşadığı “duygusal büyümeyi” temsil eder. İnsan, inandığı şeye bakarken göz bebekleri büyür; çünkü arzu, korku ya da aidiyet hisleri artar. Bu nedenle, ideoloji bir anlamda duygusal bir optiktir — kim neye bakarsa, onun etkisine girer.
Siyaset bilimi açısından, ideolojik büyüme ile göz bebeğinin büyümesi arasında paralel bir ilişki vardır. Her iki durumda da, algı genişler ama gerçeklik daralabilir. Peki bir toplumun göz bebeği çok büyürse, yani ideolojik olarak fazlasıyla uyarılırsa, ışığa karşı körleşme başlamaz mı?
Erkek ve Kadın Bakışları: İktidarın ve Katılımın Gözleri
Erkeklerin bakışı, tarihsel olarak strateji ve kontrol odaklıdır. Siyasal göz burada bir silah gibidir; odaklanır, ölçer, değerlendirir. Erkek egemen politik kültürde göz bebeğinin büyümesi, “hedefe kilitlenme” metaforuyla özdeşleşir. Güç, görmekle değil, görülene hükmetmekle ilgilidir.
Oysa kadınların siyasal bakışı, farklı bir yön taşır. Kadınlar için görmek, katılmak ve etkileşim kurmak anlamına gelir. Göz bebeği burada, şiddetli bir odaklanmadan çok, toplumsal iletişimin bir alanıdır. Kadınların siyasal sahnede artan varlığı, iktidarın soğuk gözünü ısıtan bir etki yaratır. Onların bakışı, güç dengesini değil, güç paylaşımını önerir. Belki de demokrasinin geleceği, gözün büyüklüğünde değil, bakışın derinliğinde gizlidir.
Vatandaşlık, Görme Hakkı ve Demokrasi
Bir toplumda vatandaşlık, bir bakıma “görme hakkı”yla ilgilidir. Siyaset, kimin gördüğü ve kimin görünür olduğu üzerine kurulur. Göz bebeğinin büyümesi, vatandaşın dikkatinin uyanması, farkındalığın artması anlamına da gelebilir. Demokrasi, yalnızca temsil sisteminin işlemesi değil, bireyin bakışının da aktif hale gelmesidir. Vatandaş bakmaya başladığında, iktidar da kendi yansımasını görür.
Ancak bu noktada şu provokatif sorular gündeme gelir: Devletin göz bebeği büyürken, vatandaşınki küçülüyor mu? Gözetim toplumunda birey, artık yalnızca görülen bir nesneye mi dönüşüyor? Ve belki de en önemlisi, kim kimin gözünden korkuyor?
Sonuç: Siyasal Işıkta Gözün Anatomisi
“Göz bebeğinin büyümesi ne anlama gelir?” sorusu, yalnızca biyolojik bir olguyu değil, siyasal düzenin metaforik yapısını da yansıtır. Tıpta bu, bir uyarılma ve duyusal tepkidir; siyasette ise bir iktidar refleksidir. Toplumlar karanlık dönemlerde daha çok görmek ister; iktidarlar ise o anlarda gözlerini daha da büyütür. Ancak unutmamak gerekir ki, göz bebeği ne kadar büyürse, ışığa o kadar duyarsızlaşır.
Gerçek demokrasi, gözün açıklığında değil, bakışın çoğulluğundadır. Erkeklerin stratejik gözüyle kadınların katılımcı bakışını birleştiren bir siyaset, yalnızca gücü değil, insanı da görmeye başlar. Belki de sormamız gereken soru şudur: Gözümüz büyüyor ama gerçekten görebiliyor muyuz?